دیدنی های مسجد آقابزرگ کاشان قسمت چهارم

شبستان ها

 قبلا توضیح دادیم که این مسجد 3 شبستان دارد. در ساختمان سردر دو شبستان خیلی بزرگ زمستانی و تابستانی ایجاد شده که در دو طبقه جای دارند. 

 این مجموعه ۲ شبستان چهلستونی دارد که عبارتند از:

 * شبستان غربی گنبدخانه که بعد از ساختن مسجد به آن افزوده شد و ۲۰ ستون آزاد و ۳۰ چشمه طاق آجری دارد. در بخش شمالی شبستان یک دالان ارتباطی و پلکان ‎بام و محلی برای وضوخانه وجود دارد.

 * شبستانِ زمستانی در جبهه شمالی و حیاط اصلی واقع شده است. ستون های شبستان زمستانی پیش از ساختن گنبدخانه روی بقایای ساختمانی که در زلزله یا اتفاقات دیگر خراب شده، ایجاد شده اند. ستون هایش از آجر و خشت است و با گوشه‎سازی و رسمی‎بندی زیباسازی شده اند. پوشش آجری عرقچین را هم با طرح های هندسی آجر و کاشی تزئین کرده اند. نور این بخش با روزنه های مرمری تامین می شود.

 یک محراب گچی در این شبستان وجود دارد که با یک رشته پلکان، به هشتی ورودی مسجد متصل می شود و راه اصلی ارتباطش با بیرون مسجد محسوب می شود و ۲ ورودیِ دیگر، حیاط مرکزی و صحن گودال باغچه را به آن وصل می کنند. در شمال غربی شبستان مسجد یک حوض و حیاط خلوت و وضوخانه وجود دارد که با یک پلکان به هشتی ورودی مرتبط  می شدد. حالا این پلکان و راه ورودی اش بسته است و نمی توان از آن گذر کرد.

در اوایل این مسجد  شبستان زمستانی نداشت و ۲۰ سال پس از تمام شدن بنای اصلی در محل صحن غربی ساخته شد. مرحوم شعبانعلی پشت مشهدی این بخش را ساخته تا سردی هوا در زمستان هم در این مجموعه قابل تحمل شود. در قسمت ضلع جنوبی شبستانِ زمستانی فضاهایی وجود دارد که دقیقا مشخص نیست چه کاربری داشتند؛ ولی حالا به عنوان وضوخانه و انبار استفاده  می شوند. چون این شبستان محیط بسته ای دارد به عنوان شبستان اصلی هم کاربری دارند.

چند بادگیر که قبلا گفتیم، هوای شبستان زیرین (تابستانی) را عوض می کنند تا گرمای تابستان مراجعان را ادیت نکند. این شبستان از اوایل انقلاب اسلامی تاکنون تغییر کاربری داده و حالا کتابخانه فعال شهر کاشان محسوب می شود. 

 شبستان بعدی کنار گنبدخانه جای دارد. از عناصر مهم در شبستان ها قبله و محراب ها هستند. محراب این شبستان با عبارت " یا قاضی الحاجات" قابل شناسایی است و در  اطراف محراب یک لوح مزین به سوره های شمس و اعلی با خط ثلث و از جنس ساروج وجود دارد. این محراب کاشی کاری شده از جذابترین بخش های مسجد آقابزرگ محسوب می شود و همواره مورد توجه گردشگران بوده.

در بخش فوقانی محراب یک کانال ساخته شده تا صدای پیش نماز در تمام مسجد انعکاس یابد. در شبستان این مساجد از اصل تقارن تبعیت نشده و محراب را کنار شبستان ساخته اند. محراب در انتهای ضلع جنوب غربی جای گرفته و به سمت قبله اصلی است.

 غالبا در ایران شبستان های اصلی و گنبدخانه های مساجد از طرفین بسته هستند.بخصوص سمت محراب که هیچ روزنه ای ندارد؛ ولی این موضوع در مسجد آقابزرگ صدق نمی کند و شبستان آن کاملا محصور نیست. در اوایل ساخت قسمت گنبدخانه را شبستان فصول گرم و تابستان های داغ می دانستند؛ ولی پس از مدتی پسر ملا محمد اطراف یکی از حیاط های گنبدخانه را محصور و مسقف  کرد به این ترتیب شبستان مسجد به غرب گنبدخانه انتقال یافت. 

این شبستان خیلی بزرگ ساخته شده و سه درگاه بزرگ که پنجره چوبی دارد آن را به گنبدخانه متصل می کنند. هنگامی که ملا محمد مهدی نراقی صاحب مسجد بود، این دو حیاط قرینه بوده اند؛ ولی بعد اضافه شدن شبستان همسانی آن ها بهم خورد. یکی مسقف و محدود شد و دیگری فاقد سقف و کاملا باز.