قلعه بابک

   بابك خرم‌ دین و يارانش به همت دژی کهن که به قلعه بابک شهرت یافته، به مدت بيست و چند سال لشكريان عرب را كه به قصد محاصره و سركوب جنبش خرم‌دینان آمده بودند، در کوه‌ ها سرگردان و با شبیخون‌ های خود آن‌ ها را از دم تيغ گذرانده و وادار به فرار می‌کردند. موقعیت استراتژیک قلعه بابک به‌ گونه‌ ای است که به گفته بلعمی یک مشت مردجنگی می‌ت وانند از آن در برار سپاه چند هزار نفری محافظت کنند. 
   بابک خرمدین یکی از سرداران ایرانی بود که از آذربایجان بر ضد ظلم خلفای عباسی به‌ پا خاست. وی طی بیست و دو سال، رهبری جنبش سرخ‌ جامگان را به عهده داشت و در همان عصر مازیار از مازندران و ابومسلم خراسانی و یعقوب لیث از خراسان و سیستان نیز از دیگر سرداران ایرانی بودند که بر علیه ستم خلفای عباسی دست به قیام زدند. می گویند که بابك پس از قطع دست راستش با دست چپ خون دست راست را بر چهره خود مالیده و تمام صورتش را گلگون از خون كرد. وقتی معتصم دلیل این کار را از او پرسید بابك پاسخی داد كه بعد از ۱۲۰۰ سال هنوز استدلال محكم مردی و مردانگی و آزادی و آزادگی است. من با خون، سیمای خود را سرخ كردم تا فکر نکنی که ترس از مرگ، باعث شده که رنگ صورتم زرد شود و عجیب اینکه این داستان مرا به یاد حلاج می‌ اندازد که او هم در عرصه خود تمام بود و جرمش این بود که اصرار هویدا می کرد!
موقعیت جغرافیایی

   قلعه جمهور معروف به دژ بابک در ۵۰ کیلومتری شمال شهرستان اهر و در ارتفاعات غربی شعبه‌ ای از رود بزرگ قره‌سو قرار دارد؛ منطقه‌ ای که به نام کلیبر معروف است. دژ بابک خرم‌دین، قلعه‌ ای است بر فراز قله کوهستانی در حدود ۲۳۰۰ تا ۲۷۰۰ متر بلندتر از سطح دریا. اطراف این قلعه را از هر طرف دره‌های عمیقی با ۴۰۰ تا ۶۰۰ متر عمق فراگرفته است و تنها از یک سو راهی باریک و صعب‌ العبور برای دسترسی به این قلعه وجود دارد. قلعه بابک به نام‌ های قلعه بابک، دژ بابک، بذ و قلعه جمهور هم معروف است.
مسیر دسترسی
   مسافت راه كلیبر به قلعه با اینكه از ۳ كیلومتر بیشتر نست اما بسیار دشوار است و به هنگام عبور باید گردنه‌ ها و گذرهای خطرناكی را پشت سر گذاشت. قبل از رسیدن به دروازه قلعه و ورود به بنای مستحكم دژ باید از معبری عبور كرد كه به صورت دالانی است و از سنگ‌ های منظم طبیعی شکل‌ گرفته و تنها گنجایش عبور ۱ نفر را دارد و دو نفر به‌ سختی می‌ توانند از آن بگذرند. فاصله این معبر تا باروی قلعه در حدود ۲۰۰ متر است و مقابل آن قرار دارد. از همین نقطه است كه سختی راه و ابهت خاص این قلعه رفیع و موقعیت خیره‌کننده آن بیننده را به اعجاب وا می‌دارد. امتداد بصری معبر در نهایت به دروازه قلعه ختم می‌ شود و دقیقاً در راستای آن قرار دارد كه موجب می‌ شود ورود هر تازه‌ وارد و سپاهی و غیره از طریق دو برج دیده‌بانی در سمت دروازه ورودی قابل رؤیت باشد. 
بنای دژ
   برای نفوذ به داخل تنها راه ورود دروازه اصلی است و از كوهستان امكان وارد شدن به قلعه وجود ندارد. با گذر از دروازه ورودی و پشت سر گذاشتن بارو، برای رسیدن به دژ اصلی باید از گذرگاهی باریك كه حدود ۱۰۰ متر صعود از ارتفاع را نیز به همراه دارد، گذشت تا به مدخل ورودی قلعه رسید، مسیری صعب‌العبور كه از یك سمت مشرف به دره‌ ای است با جنگل‌ های تنگ و ژرفایی در حدود ۴۰۰ متر كه به صورت تیغه و دیواره تا قعر دره ادامه دارد.
   در تکیه‌گاه‌ های طبیعی این دیواره‌ ها و چهار جهت بنا چهار جایگاه برای دیده‌ بان‌ ها به صورت نیمه استوانه ساخته‌ شده‌اند. این‌ ها مقر سربازانی است كه هر جنبنده‌ ای را تا كیلومترها دورتر، از فراز دره‌ ها و کوهپایه‌ ها زیر نظر می‌گرفتند. پس از صعود، برای ورود به دژ اصلی از مدخل دیگری با پلکان‌ هایی نامنظم باید عبور كرد. طرفین مدخل دژ، به‌ وسیله دو ستون كاذب مشخص‌ شده است.
   بنای دژ دو طبقه و سه‌ طبقه بوده و پس از ورودی قرار گرفته است و پس‌ ازآن تالار اصلی وجود دارد كه اطراف آن را هفت اتاق فرا گرفته است، اتاق‌هایی كه به تالار مركزی راه دارند. در قسمت شرقی دژ، تأسیسات دیگری مركب از اتاق‌ها و آب‌انبارها ساخته‌ شده است؛ سقف آب‌ انبارها با طاق جناغی و گهواره‌ای استوار شده‌اند. محوطه داخلی آن‌ها نیز به‌ وسیله نوعی ساروج، غیرقابل نفوذ گردیده و به هنگام زمستان از برف و باران پر شده و در تابستان و هنگام مضایق و محاصره‌ها از آب آن‌ها استفاده می‌شده است. در سمت شمال غربی دژ پلکان‌هایی سرتاسری وجود داشته كه اكنون ویران‌ شده و قسمت‌هایی از آن بیرون خاك است و تنها راه صعود به بخش‌های مرتفع‌تر بناست.
   در مورد اشیا و ابزاری كه از قلعه بابك به‌ دست‌ آمده باید گفت كه نخستین اشیا سفالینه‌ های منقوش و لعاب خورده بوده كه یك دوره استقرار تا اوایل قرن هفتم هجری را نمایش می‌ داد. همچنین تعدادی سکه‌ های مسی كشف شدند كه برخی از آن‌ها به علت ساییدگی و زنگ‌خوردگی فراوان غیرقابل خواندن است و در بین این سک ه‌ها برخی مربوط به اتابكان آذربایجان و هزار سیبان (قرون ششم و هفتم هجری) هستند.
   قلعه بابک در سال ۱۳۴۵ با شماره ۶۲۳ در لیست آثار ملی، تاریخی و فرهنگی ایران ثبت شده و مرمت آن از سال ۱۳۷۶ توسط اداره کل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی آغاز شد.