تاریخچه محله دربند،تهران:

   پیشتر در مطالب دیگر گفتیم که دربند بخشی از منطقه شمیرانات محسوب می شود و زمان بوجود آمدن آن از تاریخچه شمیرانات تاثیر پذیرفته. معروف است که نخستین بار دو نفر از طرف طالقان (محلی در قزوین) به منطقه دربند کوچ کردند، در این منطقه تشکیل خانواده دادند و در واقع آن پایه گذاران محله دربند بودند. این محله حدود ۲۰۰ سال قدمت دارد و گفته شده و قدیمی ترین باغ آن ۱۰۰ سال قدمت دارد و به باغ شاطر معروف است. موقعیت جغرافیایی پیشین این محله خیلی عوض نشده و اگر از این محله دیدن کنید در حقیقت از همان دربند قدیمی گذشته اید. در قدیم اهالی دربند به زبان تاتی (۱( حرف می زدند. هنوز هم این زبان در روستای پس قلعه، روستایی بالاتر از محله دربند، زنده است و بر زبان خیلی ها می توان این گویش را شنید.

دربند از قدیم بخاطر آب و هوای عالی اش مرکز توجه ثروتمندان و حاکمان متفاوت بوده و خیلی از این افراد دربند را برای تفریحگاه ییلاقی خود انتخاب می کردند. همین امر، اندک اندک باعث شد این منطقه و محیط بکر و طبیعی آن توجه ها را به خود جلب کند و کاخ هایی همچون سعدآباد در کنار آن احداث شود. 

 دوره رونق این منطقه را دوره قاجار می دانند چون خیلی از شاهزادگان این سلسله مثل شاهزاده الله‌وردی‌میرزا و ابوالملوک کیومرث‌ میرزا رفت و آمد زیادی به این منطقه داشتند. در روز چهارشنبه ماه رمضان ۱۳۰۳ (خرداد ۱۲۶۵) ناصرالدین شاه، برای دیدن روستای پس قلعه و آبشار آن به دربند سفر کرد. دقیقا همین دوره بود که عمارت ناهارخوری دربند به این منطقه تفریحی افزوده شد. 

از جمله بناهای تاریخی دربند، می توان به حمام و چند آب انبار در منازل متفاوت اشاره نمود. درضمن یک قنات هم در این محله وجود داشت که آب کاخ سعد آباد را تامین می کرد و به رود دربند میریخت البته هنوز هم این قنات وجود دارد. از مراکز تاریخی و مذهبی این محله می توان به یک تکیه (حسینیه) و دو مسجد ۲۰۰ ساله اشاره کرد که هنوز هم در ایام و مناسبت های خاص فعالیت دارند. دو گورستان بسیار قدیمی هم در این منطقه هست که گذشته تاریخی دربند را آشکار می کند.

 دربند در گذشته محله هایی به اسم مرغ محله (مغ محله)، کنار محله، کلاغ پر و سربند، شاه محله و ترش محله داشت، این محله های کوچک همه درکنار یکدیگر منطقه گسترده دربند را شکل می دادند.

در دوره حکومت رضاشاه به دستور او در زمین های دربند یک مهمانپذیر و چند ویلا در حواشی رود و قبل از میدان سربند احداث شد. درضمن بخاطر شدت طغیان آب رودخانه و کوچک بودن مسیر عبور، پلی روی رودخانه احداث شد. مهمانپذیر دربند اولین مهمانخانه خوب ایران محسوب می شد و امکانات آن می توانست رضایت گردشگران داخلی و خارجی و شخصیت های بزرگ را جلب کند. بعد از گذشت زمانی مهمانخانه دربند تبدیل به هتل دیپلمات شد و تا میانه های حکومت محمدرضا شاه پهلوی همچنان عنوان بهترین هتل ایران را به خود اختصاص داده بود. به علاوه این مهمانخانه چند ویلا، اداره شهربانی، شهرداری، پست و کارخانه برق (که برق کاخ های سعد آباد را تامین می کرد)هم به این محله اضافه شدند و آن را در مسیر رشد و توسعه قرار دادند.

پاورقی:

1)( زبان تاتی ایرانی یا تاتی جنوبی شاخه ای از زبان های محلی ایران محسوب می شود که بیشتر در منطقه آذربایجان و شمال خراسان مرسوم بود. بعضی شهرستان های ایران مثل شهر تاکستان، اسفراین، روستاهای خوزنین و خیارج هنوز به این زبان حرف می زنند. این زبان از طرف استان آذربایجان شرقی در فهرست میراث ناملموس ملی  به ثبت رسیده.