تاریخچه کشور جمهوری آذربایجان:

(قسمت 2)

...افشاریه و قاجاریه:

قبلا گفتیم آذربایجان بعد از افشاریه به حکومت قاجاریه تعلق داشت و بالاخره در سالهای ۱۱۹۳ و ۱۲۰۷ خورشیدی با منعقد شدن پیمان گلستان و ترکمانچای میان ایران و روسیه آذربایجان به روسیه تزاری داده شد.

سلطه تزارها بر آذربایجان:

بعد از پیمان هایی که یاد شد از آن ها یعنی انعقاد پیمان های گلستان و ترکمانچای بین روسیه و ایران دیگر کاملا کنترل منطقه قفقاز در دست تزارهای روس قرار گرفت ولی با این وجود نفوذ معنوی و فرهنگی عثمانی و ایرانی در منطقه قفقاز بیشتر از نفوذ روسیه مشهود بود. چراکه در این برهه از تاریخ سرمایه گذاری روسیه بر روی این ناحیه بسیار کم تر بود. چیزی نگذشت که استخراج نفت از آذربایجان نظرها را به آن جلب کرد و آذربایجان کم کم اقتصاد محلی اش رونق زیادی پیدا کرد.

از این جا به بعد ناگهان رشد جمعیت شهر باکو چند برابر افزایش یافت، چرا که حالا یک سوم جمعیت شهر باکو را مهاجران روس شکل می دادند. کارها و مسئولیت ها در دوایر رسمی نیز به ارامنه سپرده شده بود. کاملا روشن است که این تضادها بالاخره دامن این سرزمین را می گرفت و چیزی نگدشت که این تضادهای اجتماعی شورشهایی در سال ۱۹۰۵ میلادی را از خود بروز داد.

در دایرة المعارف بزرگ شوروی اینطور ذکر شده است که «در اواسط سده ۱۱ م ( ۵ه. ق) هجوم اقوام ترک (ازجمله غُزان و سایرین) که دودمان سلجوقی در رأس آنها بودند به خاک شیروان و اران شروع شد ». می توان از این جمله این را برداشت کرد که این بخش قبلا قسمتی از خاک ایران محسوب می شد و چندین خان نشین، ملک نشین و سلطان نشین کوچک در آن رشد یافتند که در نیمه دوم سده ۱۲ ق/نیمه دوم سده ۱۸ م شماره آنها به ۱۵ هم می رسید. بیشترین این خان نشین ها را خان نشینهای باکو، گنجه، دربند، قُبه، قراباغ، نخجوان، طالش، شَکی، شروان، ایروان، کوتکاشِن، قَبَله و شَمشادیل شکل می دادند. سلطان نشینهای کوچک برخی مستقلا اداره می شدند و برخی نیز تابع خانهای بزرگ بودند. به عنوان مثال سلطان نشینهای آرش، ایلی سو و کوتکاشن از خان شکی، و ملک نشینها تابع خان قراباغ بودند. در ۱۴ و ۲۱ مه ۱۸۰۵ م در اردوگاه ارتش روسیه که در ساحل کورک چای واقع شده بود موافقتنامه ای امضا شد. در این موافقنامه آمده بود که خانهای قراباغ و شکی تابعیّت دولت روسیه را می پذیرند. بعد از اینکه جنگهای روسیه و ایران تمام شد و قسمتی از این سرزمین تحت سلطه روسیه درآمد و با انعقاد معاهده ترکمانچای، بعضی خانها، از جمله خانهای اردوباد و نخجوان، ملحق شدنشان به امپراتوری روسیه را رسما اعلام کردند.

تحت حمایت و تابعیت این قدرت قرار گرفتند و از آن پیش تنها توسط این قدرت هدایت می شدند.

سقوط تزارها و استقلال آذربایجان:

قرن بیستم دوره رشد آذربایجان نیز محسوب می شود چرا که با شروع قرن بیستم صنایع این سرزمین رشد چشمگیری را تجربه کرد، تفکرات اصلاح طلبانه نیز در این کشور پدیدار شدند. در سال ۱۹۰۳ میلادی حزب چپگرای همت با هدف دفاع از زبان و فرهنگ آذربایجانی بوجود آمد...