تاریخچه کشور جمهوری آذربایجان:

(قسمت 1)

دوره پیش از تاریخ:

اسنادی که در دست است و کاوشهایی که در غار آزیخ فضولی انجام گرفته آثاری را در اختیار باستان شناسان قرار داده که نشان می دهند پیشینه زندگی بشر در جمهوری آذربایجان چند هزار سال است. آثار باستانی که از زندگی بشر در مناطق مختلف این سرزمین کشف شده اند قدمتی ۳۵۰ تا ۴۰۰ هزار ساله دارند. سنگ نگاره های قبوستان هم تاریخی ۱۲هزارساله را نشان می دهند.

روشن است که سکاهای آریایی در قرن نهم پیش از میلاد در خاک جمهوری آذربایجان فعلی زندگی می کردند. پس از سکاها مادها و بعد هخامنشیان با رهبری کوروش در این سرزمین حکومت می کردند. وقتی اسکندر به این سرزمین حمله برد حاکمان تابع او در این منطقه حکمرانی خود را شروع کردند. برخی از حاکمان محلی نیز با پرداخت خراج

حکومتهای محلی خود را تشکیل می دادند.

دوره باستان:

مابین قرن اول تا سوم میلادی رومیان سلطه بر این منطقه داشتند و به آن آلبانیا می گفتند. حکومت مسیحی آلبانیای قفقاز نیز از این زمان پدیدار شد ولی در سال ۲۵۳ - ۲۵۲ بعد از میلاد شاپور اول ساسانی حکومت آن را بدست گرفت. جدال برسر تصاحب کنترل منطقه میان پادشاهان ساسانی و رومیان و حکام محلی همچنان وجود داشت و تنها گاهی این سرزمین میانشان دست به دست می شد.

دوره اسلام:

وقتی اسلام ظهور کرد سلسله مسیحی مهرانی ها در آلبانیای قفقاز سلطه داشتند.

این حکومت همیشه از سوی ترکان خزر از شمال و اعراب از جنوب مورد هجوم قرار می گرفتند. اعراب مسلمان بعد از شکست دادن رومیان و ساسانیان به طرف

آذربایجان لشکرکشی کردند و با شکست دادن مسیحیان به رهبری جوانشیر در سال ۶۶۷ میلادی حاکم این منطقه شدند.

شروانشاهان:

از اواخر قرن دوم شمسی شروانشاهان بر منطقه آذربایجان حاکمیت داشتند. با وجود سرکار آمدن سلجوقی با دادن خراج همچنان قدرت خود را حفظ کردند. حکمرانی آن ها به مناطقی از آذربایجان و بویژه نواحی شمال شرقی آن محدود می شد. شروانشاهان در سال ۹۱۷ خورشیدی به دست شاه تهماسب یکم صفوی منقرض شدند و حاکمیت محلی آنها به پایان رسید.

غزنویان و سلجوقیان:

در اوایل قرن پنجم شمسی غزنویان بر بخشی از منطقه مسلط شدند. سلجوقیان نخستین حکومت ترک تبار منطقه محسوب می شدند و در تغییر ترکیب جمعیتی و زبانی آذربایجان نقش بسزایی ایفا می کردند. پشت سر آن ها سلجوقیان نیز که ترک تبار بودند بر منطقه حاکم شدند. این دوره را دوره شکوفایی ادبیات فارسی نیز می دانند. نظامی گنجوی و خاقانی شروانی معروف ترین شاعران این برهه تاریخی بودند.

حمله مغول و تیمور:

در قرن های سیزده و چهارده مغولها و تاتارها(تیمور لنگ) به این منطقه حمله ور شدند و سلسله های محلی را از بین بردند. در قرن پانزده خانات محلی تحت سلطه آق قویونلوها، تا زمان شاه شدن اسماعیل صفوی به بخش عمده اران، شروان و قره باغ حکومت می کردند. آران و شروان (جمهوری آذربایجان) از نخستین نواحی بود که شاه اسماعیل یکم صفوی سلطه اش را به چنگ آورد. بعد از جنگ چالدران این منطقه به اشغال ترکان عثمانی درآمد اما بعد از هشتاد سال ایرانیان(شاه عباس) بار دیگر آن را پس گرفتند.

افشاریه و قاجاریه:

بعد از شاه عباس، حکومت افشاریه و بعد حکومت قاجاریه این سرزمین را تحت سلطه خود در آوردند و بالاخره در سالهای ۱۱۹۳ و ۱۲۰۷ خورشیدی در پی انعقاد پیمان گلستان و ترکمانچای روسیه و ایران این منطقه به روسیه تزاری واگذار شد.