معبد دیانا در ازمیر ترکیه

براساس يافته‌های باستان شناسی، آرامگاه يا معبد دیانا یا به عبارتی همان آرتمیس و مجسمه آرتميس در شهر افه سوس در شهر ازمیر ترکیه و در مجاورت کليسای اس تی جن(که انجيل يوحنا در آن بدست اس تی جن نگارش شده)در سال 560 پیش از ميلاد به فرمان کرزوس فرمانروای ليديه ساخته شده است. با اول تور همراه باشید تا با این بنای زیبا که زمانی یکی از زیباترین معابد دنیا بوده است بیشتر آشنا شویم.
اين ساختمان با اندازه 130 متر در 79 متر بر 120 ستون 20 متري و از جنس سنگ مرمر پابرجا شده بود که در میان ساختمان هم مجسمه آرتميس جای داشت. اين معبد 200 سال بعد در شب تولد اسکندر مقدونی در يک آتش سوزی عمدی ویران شد ولی پس از مدتی بدستور اسکندر مرمت شد و تا 300 سال بعد از ميلاد مسيح استوار بود ولی با سقوط شهر افسوس مورد غارت واقع شد و نهايتا سيلی نابودگر همه معبد را در گل و لای دفن نمود و امروزه فقط دو ستون از آن ساختمان با ابهت بجای مانده است.

بر طبق اسناد و داستانهایی که گفته می‌شود احتمالا اولین زیارتگاه ایزدبانو آرتمیس (Artemis) در حدود 800 سال پیش از میلاد مسیح در یک باریکه‌ی باتلاقی در نزدیکی رودی در افه سوس ساخته شده بوده. ایزدبانوی افه سوس یعنی آرتمیس که گاهی با عنوان دیانا نیز نامیده می‌شد، در واقع همان ایزدبانویی نبود که در یونان پرستیده می‌شد. آرتمیس یونانی، الهه‌ی شکار و آرتمیس افسوس، الهه‌ی باروری بود.
این معبد که اولین و قدیمی‌ترین معبد آرتمیس بود، یک سنگ مقدس داشت که احتمالا یک شهاب‌سنگ بوده است، چرا که اعتقاد داشتند این سنگ از طرف ژوپیتر یا پادشاه خدایان آمده است.
در چند صد سال آینده پس از ساخت معبد، این زیارتگاه، چندین بار تخریب و بازسازی شد. از سال 600 پیش از میلاد، شهر افه سوس یک بندر تجاری بزرگ و مهم بود. معماری به نام خرسیفرون (Chersiphron)  از طرف پادشاه مأمور شد تا معبدی جدیدتر و بزرگ‌تر بسازد. او این معبد را با ستون‌های بسیار بلند سنگی طراحی کرد. خرسیفرون نگران بود که چرخ‌دستی‌های حامل ستون‌ها در زمین‌های باتلاقی اطراف محل فرو بروند، بنابراین، این ستون ها را روی زمین به صورت خوابیده تا محل ساخت معبد به صورت غلتان حمل می‌کردند.

متاسفانه این معبد با شکوه عمر چندانی نداشت. طبق یکی از روایت‌های قدیمی، در سال 550 پیش از میلاد، کرزوس (Croesus) پادشاه لیدیه (Lydia)، افه سوس و سایر شهرهای یونانی آسیای صغیر را فتح کرد. در جریان همین جنگ‌ها، این معبد تخریب شد. بررسی‌های باستان‌شناسی محل نشان می‌دهد که در همان تاریخ، یک سیل بزرگ نیز موجب تخریب بیشتر معبد شده است.  پادشاه کرزوس با مشارکت در ساخت معبدی جایگزین، خود را به‌عنوان فرمانروای جدید و خیرخواه افسوس ثابت کرد.
در شب 21 جولای سال 365 قبل میلاد، مردی به نام هروستراتوس (Herostratus) برای جاودانه کردن نام خود در تاریخ، معبد را آتش زد و در واقع به هدف خود دست یافت. عجیب اینکه اسکندر کبیر هم در همین شب متولد شد. بنا به گفته پلوتارک (Plutarch) تاریخ نگار، درآن شب آرتمیس چنان درگیر مراقبت از زاده شدن اسکندر بود که نتوانست از معبد خود محافظت کند.
اسکندر پس از فتح آسیای صغیر اقدام به ساخت مجدد معبد کرد که تا بعد از مرگ وی در سال 323 قبل میلاد، همچنان در دست ساختمان بود.
پس از سالها محققان برای یافتن بقایای این معبد اقدام به کاوشهای سخت و طولانی مدتی نمودند تا در نهایت موفق شدند جای معبد را  پیدا کنند و از زیر خاک و گل و لای بیرون بکشند تا امروزه بازدیدکنندگان و علاقمندان به تاریخ و داستانهای باستانی بتوانند از بقایای این بنا که روزگاری زیباترین معبد زمان خود و از عجایب هفت گانه دوران خود بوده بازدید کنند.